Mảng xuất cà phê ở Cuba đang trải qua những thay đổi đáng kể. Trước đây, Cuba từng là một trong những nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới, nhưng sản lượng cà phê đã giảm mạnh kể từ những năm 1950.

Hiện nay, nhiều yếu tố đang góp phần thay đổi tình trạng này. Một số tổ chức lớn đang bắt đầu đầu tư nhiều hơn vào ngành cà phê Cuba, tập trung vào chất lượng và tính bền vững. Bên cạnh đó, nông dân địa phương cũng đang nhận được nhiều hỗ trợ hơn để vượt qua những khó khăn.

Lịch sử sản xuất cà phê ở Cuba

Sản xuất cà phê Cuba có lịch sử phức tạp gắn liền với những biến động chính trị của đất nước. Từ thế kỷ 15 đến cuối những năm 1890, Cuba là thuộc địa của Tây Ban Nha. Mặc dù chế độ nô lệ bị bãi bỏ vào năm 1886, nhưng Mỹ vẫn chiếm đóng hòn đảo cho đến năm 1902, khi Cuba chính thức giành độc lập.
Năm 1748, José Antonio Gelabert mang những hạt cà phê đầu tiên từ Santo Domingo (Cộng hòa Dominica) đến Cuba và trồng chúng bên ngoài Havana, mở ra trang trại cà phê đầu tiên của hòn đảo.
Gần 43 năm sau, những người Pháp di cư khỏi Haiti sau Cách mạng Haiti đã mang đến Cuba các kỹ thuật trồng cà phê tiên tiến hơn. Họ cũng thành lập những đồn điền cà phê (cafetales) đầu tiên ở đông nam Cuba, ngày nay được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.
Những yếu tố này đã thúc đẩy sản xuất cà phê Cuba phát triển mạnh mẽ. Sản lượng cà phê tăng đáng kể trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Vào giữa những năm 1950, tổng sản lượng đạt mức kỷ lục hơn 20.000 tấn mỗi năm.
Cùng với vai trò ngày càng quan trọng của cà phê trong nền kinh tế Cuba, văn hóa cà phê của đất nước này cũng không ngừng phát triển. Đến đầu những năm 1900, trên khắp hòn đảo đã có hơn 150 quán cà phê, phục vụ các thức uống đặc trưng như café cubano - loại cà phê hiện nay rất được yêu thích tại các thành phố Miami và Tampa ở Mỹ.
Tuy nhiên, sau Cách mạng Cuba năm 1959, sản lượng cà phê giảm mạnh. Dưới chính quyền cộng sản mới, nông nghiệp của đất nước được quốc hữu hóa - nhiều đồn điền cà phê bị dỡ bỏ hoàn toàn để trồng các loại cây khác. Bên cạnh đó, lệnh cấm vận thương mại của Mỹ đối với tất cả hàng nhập khẩu từ Cuba vào năm 1962 cũng khiến thị trường tiêu thụ cà phê Cuba bị thu hẹp.
Mặc dù bị hạn chế, cà phê vẫn là một phần thiết yếu trong văn hóa Cuba, đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động xã hội.

Phục hồi ngành cà phê Cuban

Mặc dù lịch sử thăng trầm, ngành cà phê Cuba đã có những đổi mới đáng kể trong những năm gần đây.
Sản lượng cà phê của Cuba đạt khoảng 9.000 đến 11.000 tấn vào năm 2022, trong đó có khoảng 1.500 tấn Arabica được xuất khẩu. Arabica chiếm tới 60% thị trường cà phê Cuba, trong khi Robusta chiếm 40%. Các giống Arabica phổ biến nhất là Isla 6-14 và Isla 6-11 (chống chịu tốt với bệnh gỉ sắt), Bourbon và Caturra Rojo.
Tuy nhiên, sản xuất cà phê Cuba chưa thể hoàn toàn phục hồi sau những giai đoạn suy giảm trong những năm 1950 và 1960. Mặc dù vậy, thời gian gần đây, ngành cà phê Cuba đã có những chuyển biến tích cực.
Ví dụ, Quỹ Lavazza đang hợp tác với 247 nhà sản xuất ở các tỉnh Santiago và Granma để nâng cao chất lượng và năng suất cà phê, đồng thời cải thiện tính bền vững về kinh tế - xã hội. Giai đoạn đầu tiên của dự án bắt đầu vào năm 2018, giai đoạn thứ hai bắt đầu vào năm 2022, tập trung vào năm mục tiêu về môi trường và xã hội bền vững:
👉 Bảo vệ rừng và cải thiện thực hành nông nghiệp
👉 Đạt chứng nhận hữu cơ và cung cấp các khóa đào tạo chính thức
👉 Nâng cao chất lượng cà phê Cuba
👉 Sáng kiến trao quyền cho phụ nữ và thanh niên
👉 Cải thiện tính công bằng và rút ngắn chuỗi cung ứng
Các mô hình chuỗi cung ứng cà phê truyền thống ở Cuba có sự tham gia của nhiều khâu trung gian, dẫn đến thiếu minh bạch. Một trong những mục tiêu của chúng tôi là tinh gọn chuỗi cung ứng để cải thiện phân phối tài nguyên và giá trị. Sự pha trộn cà phê espresso hữu cơ La Reserva de ¡Tierra! Cuba là thành quả của những nỗ lực này, với nguồn cà phê đến từ các cộng đồng được Quỹ Lavazza hỗ trợ.
Giống như nhiều ngành công nghiệp khác, tính bền vững đang là yếu tố được quan tâm hàng đầu trong sản xuất cà phê, và cà phê Cuba cũng không nằm ngoài xu hướng này. Năm 1959, do canh tác độc canh, diện tích rừng phủ chỉ chiếm 12% đất nước. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Cuba đã cam kết khôi phục rừng và bảo vệ đa dạng sinh học.
Những nỗ lực này đã mang lại kết quả rõ rệt. Cuba hiện đứng thứ 5 trên Bảng Chỉ số Phát triển Bền vững (SDI), một thang đo được sử dụng để đánh giá hiệu quả sinh thái của phát triển con người.
Quỹ Lavazza hợp tác lâu dài với các nhà sản xuất để hỗ trợ phát triển bền vững cho cộng đồng trồng cà phê địa phương. Ông nói thêm rằng hỗn hợp La Reserva de ¡Tierra! Cuba có chứa cà phê được trồng trong các khu bảo tồn và vườn quốc gia - chẳng hạn như Vườn Quốc gia Pico Turquino, Vườn Quốc gia Pico Cristal và Vườn Quốc gia La Gran Piedra.

Nâng cao chất lượng cà phê Cuban

Cải thiện chất lượng cà phê Cuba cũng là một yếu tố quan trọng bên cạnh tính bền vững trong việc hồi sinh ngành cà phê. Đây cũng là một trong năm cam kết của dự án Quỹ Lavazza nhằm thúc đẩy sản xuất cà phê Cuba.
Quỹ Lavazza và các chuyên gia R&D của Lavazza đang hợp tác để nâng cao chất lượng cà phê. Sự hợp tác này cũng dẫn đến việc áp dụng các công nghệ mới, chẳng hạn như sử dụng cảm biến để theo dõi các yếu tố môi trường - bao gồm nhiệt độ và độ ẩm không khí, lượng mưa, tốc độ và hướng gió, độ ẩm đất - nhằm cải thiện các phương pháp canh tác và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên.
Ngoài ra, Quỹ Lavazza đã mở 34 cơ sở đào tạo trên khắp Cuba để chia sẻ các kỹ thuật canh tác tốt nhất, trong đó có một số kỹ thuật được sử dụng trong sản xuất cà phê hữu cơ. Các hoạt động sau thu hoạch, bao gồm cả phương pháp chế biến, đóng vai trò quan trọng đến 60% chất lượng cuối cùng của cà phê.
Với sự phổ biến ngày càng rộng rãi của các kỹ thuật chế biến thử nghiệm trong lĩnh vực cà phê đặc sản, ngày càng nhiều nhà sản xuất bắt đầu áp dụng những phương pháp này để tạo ra hương vị độc đáo và nâng cao chất lượng.
Tại Cuba, đội ngũ nghiên cứu và phát triển của Lavazza đang hỗ trợ các nhà sản xuất địa phương áp dụng phương pháp xử lý lên men có kiểm soát cho hạt Robusta. Quy trình này sử dụng các loại men được lựa chọn để tăng thêm độ phức hợp và ngọt ngào cho cà phê, đồng thời tạo ra hương vị của sôcôla sữa, hạnh nhân và dư vị hậu vị giống rượu vang ngọt.
Cuba có 65% Arabica được sơ chế ướt, 25% Robusta được sơ chế ướt và 10% Robusta được lên men có kiểm soát trong tối đa 72 giờ. Quá trình lên men tuân theo một quy trình nghiêm ngặt, bao gồm việc theo dõi liên tục thời gian và nhiệt độ để đảm bảo hương vị phát triển tối ưu.
Việc kiểm soát điều kiện trong quá trình vận chuyển cà phê xanh cũng rất quan trọng. Vì thông thường mất từ ba đến bốn tuần để lô hàng đến đích xuất khẩu, nên nhiệt độ và độ ẩm cần được theo dõi liên tục để duy trì chất lượng và độ tươi. Lavazza lắp đặt các cảm biến trong container vận chuyển để theo dõi các thông số này và tối ưu hóa chất lượng và hương vị cà phê.
Sử dụng phương pháp lên men có kiểm soát trong sản xuất cà phê đặc sản ngày càng phổ biến và được nhiều người quan tâm. Trên thực tế, Lavazza đã lần đầu tiên nhấn mạnh việc sử dụng các phương pháp chế biến này tại một buổi thuyết trình tại World of Coffee Athens 2023 với tiêu đề: “Biocubacaffè - phòng thí nghiệm ngoài trời: Một mô hình tích hợp độc đáo giữa khoa học và nông dân để cải thiện chất lượng và giá trị của cà phê”.